1567
NATALE CONTI, Mythologiae, sive explicationum fabularum libri decem, Venezia 1567, Libro VI, cap. XXIIII, ff. 200-201, vv. 8-39
DE ACTEONE
Nacque leve sane supplicium Acteonem subiisse memorant, quod nudam Dianam intueri ausus sit, tantum honorem dits immortalibus deberi significabant. Fuit hic, ut scripsit zezes hist. Autonoes Cadmi, & Aristei filius: qui cum mirum in modum venatione delectaretur ut pote a Chirone educatus, ut ait Apollodo. Fertur super saxo quodam defessus dormire solitus, quod fuit nono procul a megaris plateam contende(n)tibus, quod etiam Actaeonis faxum vocatum fuit. Scripsit Paus. in Bęoticis Acteonem in fonte illi saxo proximo se lavantem Dianam vidisse, quod illa moleste ferens, rabiem canibus Actaeonis immisit, ut illum laniarent. Eam fabulam multis verbis complexus est Ovid lib.3 methamorph. Qui non super saxo illum dormire solitum scribit, sedin spelunca quadam fonti illi propinqua. Illa de causa dictus est fuisse in cerum conversus, & a suis canibus in cithaerone laniatus, quod multos assidue in feras nutriebat, ut significavit Euripi. in bacchis hoc pacto;
Num cernis Actaeonis improbam necem?
Canes voraces, ille quas nutriverat,
nam dilaniavere optimum venatibus.
Nomina vero canu, a quibus Acteon fuit laniatus, nihil aliud quam vel colores corpum, vel fagacitatem significant, quae convenit canibus, haec aute(m) funt: melampus, nigros habens pedes. Ichnobates, per vestigia fequens. Paphagus, omnia comedens. Dorceus, perspicax. Oribasius mo(n)tivagus. Neprophonus,hinnulos occidens. Lęlaps, procella. Theron, ferus. Pterelas, alatus. Agre, inquirens. Hylaeus, sylvestris. Nape, saltus pererrans. Poemenis, pastorum canis, harpyia rapax. Ladon, hinnulo fimilis. Dromas, curfor. Canache, fremens. Sticte, picta. Tigris, fera. Alce, robusta. Leucon, albus. Asbolus, fuliginosus. Lacon, reboans. Aello, procellosus. Thous, celer. Cyprius, libidinosus. Lycisca, lupina. Harpalus, rapax. Melaneus, niger. Lachine, hirsuta. Labros, rapidus. Agriodos, agrestibus viis aptus. Hylactor, latrator. Na(m) omnino canes quinquaginta Acteonis a nonnullis commemorantur. Alii dixerunt Acteonem cervi pelle a Diana tectum laniatum fuisse a canibus ad eum lacerandum incitatis, ne Semelen uxorem duceret, cuius ferentiae fuit Stesichorus himeraeus. Vel, ut voluit acufilaus, quia illam compressit. Alii Acteone(m) non versum in cervuum, neque cervi pelle tectum fuisse arbitrantur, sed opinionem canibus immissam; ut feram putarent, quod attigit Ovid. His carminibus;
Testis & Acteon, quondam fera creditosillis,
ipse dedit letho cum quibus ante feras.
Neque vero unus tantum fuit Acteon, ut ego quidem censeo, sed alter a canibus laniatus; alter a Bacchis discerptus; de quo ita ferentia extat enarratoris Apollonii; melissus, quia corinthios a Phidone argiuorum rege, a quo evertendi erant, liberavit, & protexit, ob fingulare beneficium insignes honores consecutus fuit. Accidit aliquando ut Bacchiades domum huius invadentes filium Actaeonem distraxerint vel repugnantibus parentibus. Cum vero celebranda essent isthimia, melissus ad aram accedens multa imprecatus est corinthiis, nisi filii fui cędem ulciscerantur: cum illa dixisset, se de propinquo praecipit loco deiecit. At corinthii cum timerent magnopere si inultam cędem illam reliquissent Acteonis, tum etiam multo magis ita iubente oraculo, bacchided e sua regione eiecerunt. Eode(m) tempore unus bacchidium cherfocrates corcyra(m) extruxisse fertur expulsis colchis, qui ibi habitabant, quo se omnes bacchiades receperunt. Verum cur haec ut admirabilia, & sempiterna memoria digna transmissa sunt ad posteros? Ego sane ex istoria ad morum informationem itum esse arbitror. Quid enim prohibet cum solleonem signum ingressus fuerit, lunae vi aucta praeferrim in eodem signo rabiem canibus natam esse per dies caniculae praesertim? Aut canibus rabie exagitatis quae vis, quaeratio, quae cognitio potest resistere, quo minus vel in dominum irruant ac faeviant? Fuerunt qui putarint Actaeonis facultates per canum rabiem, aut per iratam venationum deam insulte dissipatas significari; quia canes no(n) Acteonem, sed eius opes laniaverint: quod quidem perridiculum mihi videtur. Non enim ad venationem hortari posteros, vel retrahere consilium fuit antiquis, sed minus rectos mores eme(n)dare. Per hanc igitur fabulam nos ad beneficia inviros bonos conferenda adhor tabantur, ac retrahebant a benemerendo de ingratis & immemoribus acceptorum hominibus; quod etiam videtur significasse Theocritus in eo versu; nutri canes ut te edant. Omnium sane beneficiorum optimum est illud quod in virum bonum & memorem & gratum confertur: quod vero in maleficum & ingratum collatum est, omnino male collocatum fuit: quippe cum improbi homines, ne parem gratiam referre cognatur, seapius pro acceptis beneficiis simultatis causas aucupentur, seque vel quavis lavissima de causa iratos fingant, ut sic deletum appareat quidquid in eos collatum sit. Ut prudentiores igitur essemus in conferendis beneficiis, ne honori, facultatibus, vitaeque nostrae insidiatores nostri sumptibus aleremus, rationem conferendorum beneficiorum nos antiqui docuerunt: quippe cum beneficium viro bono facere, sit prope accipere, atque haec nonnulla pars est iustitiae ut traditum est in officiis. Admonemur praeterea per hanc fabulam, ne simus nimis curiosi in rebus nihil adnos pertinentibus, quoniam multis pernitiosum fuit res arcanas aliorum cognovisse, & principium civitatum, summorumque virorum, aut deorum praecipue, quorum vel aliqua minima suspicio arcanorum conscium facile potest opprimere.
